13/10/2021
Hệ vi sinh đường ruột của con người
Hệ sinh sinh ruột của con người rất đa dạng bao gồm: vi khuẩn, virus, nấm và ký sinh trùng. Trong đó, vi khuẩn là thành phần quan trọng, chiếm tỷ lệ cao nhất và được nghiên cứu nhiều nhất. Cơ thể con người có khoảng 10 ngàn tỷ (1014) vi khuẩn, 80% số lượng vi khuẩn nằm ở đường tiêu hóa.
Vi khuẩn trong cơ thể con người được chia làm 4 ngành chính: Firmicutes (65%), Bacteroidetes (16%), Acinobacteria (9%) và Proteobacteria (5%). Bacteroidetes và Firmicutes chiếm hơn 90% số lượng vi khuẩn trong ống tiêu hóa, 99% là vi khuẩn kỵ khí. Helicobacter pylori và Escherichia coli cũng gặp trên người khỏe mạnh, chúng trở nên gây bệnh khi gặp điều kiện thuận lợi.
Do ảnh hưởng của acid dịch vị và dịch mật nên thành phần và số lượng vi khuẩn sẽ thay đổi theo từng phân đoạn của ống tiêu hóa, thấp nhất ở dạ dày <102 /mL dịch hút, càng xuống thấp lượng vi khuẩn càng tăng, lượng vi khuẩn ở đại tràng là 1012 /mL dịch hút. Thành phần vi khuẩn ruột sẽ khác nhau giữa các cá thể và sẽ thay đổi trong quá trình phát triển từ lúc sinh ra đến lúc tuổi già.
Sự hình thành hệ vi khuẩn ruột ảnh hưởng đầu tiên từ người mẹ trong lúc mang thai. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng trong quá trình hình thành nên hệ vi sinh đường ruột trong những năm đầu đời. Nhiều nghiên cứu nhận thấy thành phần vi khuẩn ruột sẽ khác nhau giữa bé sinh thường và sinh mỗ, bú bình hay sữa mẹ, chế độ ăn dặm và sử dụng thuốc kháng sinh. Khi trẻ được 3 tuổi thì hệ vi sinh tương đối hoàn chỉnh, chế độ ăn góp phần quan trọng trong thành phần hệ vi sinh của mỗi cá thể sau này. Ngoài ra, thành phần vi khuẩn trong đường tiêu hóa của người khỏe mạnh còn phụ thuộc vào một số yếu tố: tuổi, giới tính, mội trường, hệ miễn dịch, di truyền, yếu tố xã hội, chủng tộc, văn hóa, thuốc (kháng sinh, thuốc ức chế tiết acid, metformin…).
Hệ sinh đường ruột có thành phần vi khuẩn rất phong phú và đa dạng, trong đó có khoảng 85% vi khuẩn có lợi, 15% vi khuẩn có thể gây bệnh cho cơ thể. Tuy nhiên, mỗi loài vi khuẩn có một vai trò khác nhau và có sự cân bằng giữa các loài vi khuẩn lợi và hại. Một cơ thể khỏe mạnh khi có sự cân bằng giữa các loài vi khuẩn và tính đa dạng của hệ vi sinh đường ruột.
Rối loạn hệ vi sinh đường ruột xảy ra khi có mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột (thay đổi số lượng vi khuẩn, tăng chủng loại khuẩn có hại và giảm chủng loại khuẩn có lợi) và giảm đi chủng loại (tính đa dạng) của vi khuẩn có trong ruột.
Rối loạn hệ vi sinh đường ruột sẽ ảnh hưởng đến chức năng chuyển hóa và miễn dịch của ruột, thay đổi hàng rào niêm mạc ruột, chuyển vị vi khuẩn ruột sẽ gây ra một số bệnh lý tiêu hóa.
Thành phần hệ vi sinh đường ruột của người trưởng thành phụ thuộc rất nhiều vào chế độ ăn. Để có hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh nên có một chế độ ăn phù hợp giúp cân bằng thành phần cũng như tính đa dạng của hệ vi sinh.
Chế độ ăn cân bằng các chất: glucid, lipid, protid, chất xơ, vitam min và các chất vi lượng là cần thiết cho cơ thể. Tuy nhiên, mỗi thành phần thức ăn sẽ làm tăng hoặc giảm các chủng vi khuẩn đường ruột. Nên chựa chọn chế độ ăn phù hợp với từng cá thể và dựa vào từng loại bệnh lý.
Ngoài các chất dinh dưỡng chính, vitamin có sẵn trong cơ thể cũng ảnh hưởng đến vi khuẩn ruột. Vitamin D có vai trò quan trọng trong điều hòa thành phần vi khuẩn ruột. Thiếu vitamin D sẽ gây loạn khuẩn ruột, tăng tình trạng viêm và viêm đại tràng nặng nề hơn. Vì vậy cần bổ dung vitamin D cho bệnh nhân có rối loạn khuẩn ruột.
Chế độ ăn theo người “cổ đại” hay” tự nhiên” được xem như phù hợp cho hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh. Phương pháp chế biến và lựa chọn thành phần thức ăn cũng rất cần thiết.
Không nên ăn những loại thức ăn:
Bổ sung thêm probiotic là những vi sinh vật sống khi đưa vào cơ thể khi đưa vào cơ thể với lượng đầy đủ sẽ có lợi sức khỏe người dùng. Các loại probiotic thường sử dụng: Saccharomyces boulardii, Bifidobacterium, Lactobacillus. Probiotic có tác dụng ức chế phát triển mầm bệnh, ngăn tiêu chảy, tạo ra các vitamin B và acid folic, điều hòa miễn dịch, chống đầy bụng…. Ngoài ra probiotic còn có vai trò trong điều trị ung thư trong một số nghiên cứu. Probiotic sẽ biến mất khỏi phân sau 1 tuần, vì vậy nên uống liên tục.
Kháng sinh được sử dụng trong một số trường hợp rối loạn khuẩn ruột như: SIBO, hội chứng lên men ruột, viêm ruột hoại tử….
THS.BS. Mã Phước Nguyên
Phó Trưởng Khoa Nội Tiêu Hóa - Bệnh viện Chợ Rẫy
TÀI LIỆU THAM KHẢO